Port of Zwolle wil schaarse ruimte slimmer benutten

De havens van Kampen, Zwolle en Meppel zitten tjokvol. Daarom onderzoekt Port of Zwolle of er op de bestaande haventerreinen toch ergens nog een gaatje te vinden is. ‘’Zonder voldoende ruimte, gaan bedrijven verdwijnen.’’

Vier jaar na de oplevering van de Zuiderzeehaven in 2008 waren alle kavels al nagenoeg uitverkocht. Ook op de Haatlandhaven is het voor bedrijven die willen uitbreiden speuren naar vrije vierkante meters. Op de haventerreinen in Zwolle en Meppel is de situatie niet anders. Deze drie havens, die samenwerken in Port of Zwolle, zoeken al jaren naarstig naar ruimte. Waarom hebben de havens meer ruimte nodig? Dat is nodig om bedrijven toekomstbestendig te houden, zegt Jeroen van den Ende, CEO van Port of Zwolle. De nood is hoog, vervolgt hij. ‘’Je kan zeggen dat er niet meer ruimte komt, maar dan verdwijnen bedrijven.’’ 

Industriële Club Kampen

Op een avond in februari spreekt Van den Ende ondernemers van de Industriële Club Kampen toe. De ondernemers zijn nieuwsgierig naar de plannen van Port of Zwolle en Van den Ende wil hun op- en aanmerkingen kunnen verwerken in een nog lopend onderzoek naar beschikbare ruimte op de huidige haventerreinen. Is er ruimte vrij te maken door slimmer met de bestaande hectares om te gaan of door bedrijven te verplaatsen? Uit onderzoek in 2022 bleek al dat door economische groei bij bedrijven in de drie havens tussen de 36 en 72 hectare extra nodig is.

3,5 miljard euro

‘’Een haven is een belangrijke draaischijf om mensen aan het werk te krijgen. Daar maken wij ons hard voor’’, zegt Van den Ende. De Zuiderzeehaven was in 2022 goed voor 500 banen, waar op Haatland 4.600 mensen werkten. De haventerreinen zijn ook van groot belang voor de regionale economie. Volgens Port of Zwolle ligt de indirect toegevoegde waarde van de havens aan de economie op 3,5 miljard euro.

Verst landinwaarts gelegen zeehaven

De drie havens worden straks mogelijk nog belangrijker zodra de sluizen bij Kornwerderzand in de vernieuwde Afsluitdijk verbreed zijn. De huidige sluis is te smal voor zeeschepen. ‘’Het maakt Port of Zwolle straks de verste landinwaarts gelegen zeehaven’’, zegt de havendirecteur. Waarom is dat van belang? Het maakt de vervoersstroom korter. ‘’Waar je normaal je containers eerst over moet slaan in Amsterdam, Antwerpen of Rotterdam vaar je hier gewoon tot bijna direct bij de eindgebruiker. Dan krijg je straks schepen met een lading van tot 5.000 ton hier aan de kade.’’ Dat de havens op een gunstige plek liggen, bleek overigens twee jaar terug al. Door de langdurige droogte in de zomer was de IJssel voor dieperliggende schepen lastig bevaarbaar. ‘’Kampen, Meppel en Zwolle liggen als het ware in een kuiltje dichtbij het IJsselmeer’’, zegt Van den Ende. ‘’We hadden geen last van laagwater. Er is toen veel extra lading via de Port of Zwolle overgeslagen.’’ 

Energietransitie

Kun je met bebouwing niet de lucht in, vraagt een ondernemer uit de zaal. ‘’Dat kan, maar overal hangt een prijskaartje aan’’, zegt Van den Ende, nog los van de vraag of het bestemmingsplan dat toestaat en of gebouwen daarop berekend zijn. Welk prijskaartje dat is, zal blijken uit het rapport. Extra ruimtebehoefte bestaat ook door de komende energietransitie, ofwel het gebruik van duurzame energie. Nu niets doen, maakt dat de havens achterop raken, bleek al in 2022 uit het onderzoeksrapport. In een zwart scenario zou het zelfs leiden tot oplopende leegstand, een verslechterde concurrentiepositie en verlies aan banen en werkgelegenheid. Iets waar nu zeker geen sprake van is, maar door een gebrek aan grond is die energietransitie moeilijk uit te voeren. ‘’Gebruik van duurzame energie kost ruimte. Denk aan een waterstoffabriek in de haven of het plaatsen van windmolens’’, zegt Van den Ende.

Alternatieven

Port of Zwolle onderzoekt ook alternatieven. ‘’Wat als je twee bedrijven op één terrein zet?’’ vraagt Van den Ende zich af. Ook wordt gedacht aan samenwerking: een bedrijf die aan de kade ligt die één of twee keer per jaar ruimte vrijhoudt voor bedrijven dichtbij die slechts af en toe aan- of afvoer via het water nodig hebben. Het havenbedrijf kan als intermediair fungeren om die twee partijen samen te laten werken. ‘’En hier in Kampen hebben we de Loswal. Zou je daar wat mee kunnen? Bijvoorbeeld overslag voor bedrijven die een paar keer per jaar een boot langs krijgen.’’ 

Is er op Urk geen plek, vraagt een ondernemer, verwijzend naar een nieuwe werkhaven die daar wordt aangelegd. Port of Zwolle ging ook in gesprek met omliggende gemeentes. ‘’Uitbreiding van onze huidige havens ligt politiek gevoelig, daarom kijken we nu eerst naar alternatieven. We zijn op Urk en in Lelystad, Zwartewaterland en andere buurgemeenten geweest om te kijken wat daar de mogelijkheden zijn’’, vertelt Van den Ende. Maar ook daar lopen ze tegen hetzelfde probleem aan: de ruimte is beperkt. 

IC Kampen: bedrijven zitten op slot, de druk is enorm

‘’Je moet bedrijventerreinen uitbreiden om de economie in stand te houden. De ondernemers hier zitten op slot. We zitten qua grondprijs nu boven Zwolle’’, zegt Henk-Wim van den Berg, bestuurslid van de Industriële Club Kampen. De IC meent dat de politiek onvoldoende op de hoogte is van de urgentie. Procedures voor uitbreidingen van bedrijventerrein duren jaren. Er moet dus snel een knoop worden doorgehakt. ‘’Het liefst gisteren al.’’

Volgens Van den Berg heeft de gemeente Kampen 420 banen per duizend inwoners, waar dat in de regio op gemiddeld 536 banen ligt. ‘’De maakindustrie groeit hier echter momenteel harder dan de industrie kan bijbenen.’’ Van den Berg ziet ook dat de gemeente ruimte vrij wil houden voor woningen en natuur. ‘’Dat is een zorgvuldige keuze. Maar je kunt niet met het Reevedorp erbij de gemeente met 6.000 mensen laten groeien, maar ze dan geen mogelijkheid bieden om hier te werken.’’

‘Havens van grote betekenis’

‘’De gemeente wil ‘droge’ bedrijventerreinen uitbreiden maar voor havens ligt dat wat anders: daar ligt eerst de vraag voor of dit noodzakelijk is. ‘’Dat wordt het gesprek van 2024’’, reageert wethouder Bas Wonink. Niets doen is geen optie, zegt hij. Ook de gemeenteraad wil een duurzame en toekomstbestendige haven. De transitie naar duurzame energie moet gefaciliteerd en aangejaagd worden. ‘’Maar het gaat ook om initiatieven als een circulaire economie en ‘biobased’ bouw’’, zegt de wethouder. Bij dat laatste gaat het om bouwen met onder meer plantaardig materiaal. Dat maakt dat er in de toekomst verandering plaatsvindt bij bedrijfsactiviteiten in de haven en in de bedrijventerrein daar omheen. ‘’Een belangrijke vraag is hoe de economie van morgen er uitziet en welke ruimte en havenfaciliteiten je dan nodig hebt in deze gemeente.’’ Daarom heeft de gemeente eerst het beter benutten van de bestaande havens onderzocht. 

Ook kan er ruimte gecreëerd worden door intensiever samen te werken met omliggende gemeentes, voegt Wonink toe. ‘’Waar het ons om gaat is dat we zien dat de havens en ‘droge’ bedrijfsterreinen van grote betekenis zijn voor banen in deze regio. Dat willen we zo houden.’’